Praca z głową - trening umiejętności psychologicznych

Trening umiejętności psychologicznych - współpraca z psychologiem w sporcie.

"...wobec potęgi gór prościej odkrywa się siebie, a przynajmniej to, że większość granic i lęków to tylko ułomność naszego umysłu, poza którą zaczyna się wolność..."

W każdej dyscyplinie sportu stykają się dwie sfery: to, co dzieje się w umyśle zawodnika oraz to, co dzieje się wokół niego - czyli gra z realnym przeciwnikiem. Często ta pierwsza walka, czyli w umyśle zawodnika, zdaje się być kluczową do osiągnięcia sukcesu czy przekraczania granic własnych możliwości. Jeden z judoków zwykł mawiać do swoich podopiecznych:  „Jeśli wygrasz sam ze sobą, możesz wygrać ze wszystkimi”.

Sukces we współczesnym sporcie związany jest z  posiadaniem wysokich umiejętności psychologicznych.  Doskonałe przygotowanie fizyczne nie gwarantuje uzyskania zadawalających wyników. Znamienne okazuje się działanie na najwyższym poziomie nawet w obliczu presji, trudnych warunków, przeciwności czy wyższości rywala. Poszukiwanie mentalnej granicy stało się domeną psychologów sportu.

Dla kogo psycholog sportu?

Wzrost świadomości społeczeństwa sprawia, że coraz więcej sportowców decyduje się na współpracę z psychologiem sportu, ale i też nie wstydzi się o tym mówić, a wręcz przeciwnie, publicznie w mediach chwali sobie pracę z psychologiem sportu. Obserwujemy to w świecie piłki nożnej, skokach narciarskich, lekkiej atletyce i wielu, wielu innych dyscyplinach. Pole współpracy psychologa sportu jest szerokie, począwszy od wieku może on pracować z dziećmi, młodzieżą, rodzicami. W zależności od poziomu sportowego współpraca obejmuje zawodników na poziomie wyczynowym, ale i też amatorskim lub tych, którzy pragną rozpocząć swoją przygodę ze sportem. Psycholog sportowy współpracuje z drużyną oraz indywidualnie. Ponadto często wspiera w swoich działaniach, asystuje i współdziała z trenerami oraz całym sztabem szkoleniowym.

W czym może pomóc psycholog sportu?

Praca psychologa sportu może obrać dwie ścieżki: prowadzenie zawodnika do osiągnięcia stanu optymalnej gotowości umysłu – wydobycia potencjału, który umożliwi mistrzowskie wykonanie lub do usunięcia bagażu negatywnych doświadczeń, które mu to uniemożliwiają.

Psychologia sportu ma na celu usystematyzowanie i udoskonalenie mentalnej sfery sportowca ( poza sferą motoryczną techniczną czy taktyczna), która została już ukształtowana dzięki różnym doświadczeniom zdobywanym podczas treningów i rywalizacji.

Często zawodnicy na pytanie: „Dlaczego zdecydowali się na współpracę z psychologiem sportu?” -  odpowiadają, iż nie są w stanie powtórzyć wyniku / umiejętności z treningu we właściwym starcie w zawodach. Pojawia się, jak to opisują „blokada”, coś,  co udaremnia ich wysiłki na drodze do osiągnięcia upragnionego celu.  Odpowiedzi na pytanie: „Dlaczego nie są w stanie powtórzyć wyniku w obliczu ważnych dla nich zawodów?” -  są bardzo zindywidualizowane.

Zgłaszając się do psychologa zawodnik może pracować nie tyle nad budowaniem motywacji, ale jej utrzymaniem na optymalnym poziomie. Kiedy się już osiągnie sukces, okazuje się, że nie samo osiągnięcie było celem, ale wówczas zasadniczym celem staje się utrzymanie mistrzowskiego poziomu bądź powrotu do niego.

Współpraca z psychologiem polega również na nabywaniu umiejętności koncentracji, rozwijaniu pewności siebie, wzmacnianiu zaufania do siebie i własnych możliwości, kontrolowaniu emocji. To także poznawanie technik radzenia sobie ze stresem, panowania nad własnym ciałem i utrzymywania właściwego stanu – pobudzenia bądź rozluźnienia. Znalezienie równowagi między nadmiernym pobudzeniem i rozluźnieniem jest kluczem w procesie trenowania umiejętności psychologicznych.

Działaniem człowieka kierują myśli, w sporcie mogą mieć one wpływ pozytywny, neutralny bądź negatywny w przypadku startu w ważnym dla zawodnika wystąpieniu. Psycholog sportu może przybliżyć zawodnikowi techniki umiejętnego kontrolowania myśli w zależności od dyscypliny i indywidualnych predyspozycji.

Psycholog sportu oferuje również pomoc sportowcom w procesie rehabilitacji i powrocie do sportu po kontuzji, w przypadku zmagania się z przetrenowaniem i wypaleniem oraz w sytuacji kończenia kariery sportowej. Sytuacje te są próbą prawdziwego sportowca. Wówczas zawodnik musi nadać sens zwycięstwu, ale musi też zaakceptować, zrozumieć i nadać sens porażce czy kontuzji.  Te momenty często są ważniejsze na drodze kariery, które mogą prowadzić do rozwoju osobistego, umocnienia do podjęcia nowego działania.

W jaki sposób odbywa się współpraca z psychologiem sportu?

Kluczowe zdaje się w tym aspekcie pytanie „Dlaczego?”. Kiedy sportowiec zna odpowiedź na pytanie: „Dlaczego?” - wówczas stawia sobie kolejne pytanie: „Jak?”, „Jak tego dokonać?” i poszukuje rozwiązania, w jaki sposób temu sprostać. Podobnie jest w pracy psychologa najpierw poszukujemy odpowiedzi na pytanie: „Dlaczego?”, „Dlaczego coś nie idzie tak, jak powinno?”,  „Dlaczego wciąż jesteśmy na tym samym etapie, na którym byliśmy?”, „Dlaczego cos nie funkcjonuje tak jakbyśmy chcieli?”. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie „Dlaczego?” odbywa się poprzez obserwacje bądź rozmowę z zawodnikiem, trenerem lub innymi osobami, które mają kluczowy wpływ na jego sukces. Obserwacja może odbywać się podczas codziennych treningów lub ważnych dla zawodnika wystąpień. Istotne jest identyfikacja mocnych i słabych stron sportowca, określenie obszarów, które chciałby on poprawić, umocnić. Ważne jest tez dogłębne poznanie danej dyscypliny sportu. Obserwacja pozwala nam zrozumieć, jakie procesy psychiczne są zaangażowane w danej dyscyplinie sportu, jak radzi sobie w niej sportowiec podczas poszczególnych etapów. Kiedy już znajdziemy odpowiedź na pytanie „Dlaczego?”, wówczas łatwiej przedstawić nam właściwe techniki, metody, narzędzia, które podsuną zawodnikowi rozwiązanie, „Jak?” osiągnąć optymalne wyniki, „Jak?” osiągnąć to, do czego zmierza.

Podstawą każdego sportowego sukcesu jest plan – ustalenie celów, które poprowadzą zawodnika do sportowego marzenia. Sposób ustalania celów jest równie ważne, jak ich realizacja. Celem sportowym może być dla zawodnika np. zdobycie tytułu mistrza polski w pływaniu na dystansie 200m motylkiem, dla trenera np. stworzenie drużyny, która w bieżącym roku będzie zajmować powyżej 10 miejsca w 1 lidze polskiej piłki nożnej. Na początku współpracy psycholog wspólnie z zawodnikiem ustala cele do realizacji na określony czas. Cele krótko i długoterminowe prowadzące do tego jednego, głównego celu (najczęściej marzenia sportowego).

Ponadto trening psychologiczny opiera się na pracy z ciałem, dogłębne poznanie funkcjonowania własnego ciała w różnych warunkach, wpływu działania umysłu na ciało podczas różnych sytuacji pomaga kontrolować i wpływać na wydarzenia, które są dla nas nowe, nieznane. Do poznania własnego ciała służą techniki oddechowe oraz relaksacyjne. Wśród tych ostatnich możemy wyróżnić relaksację progresywną Jacobsona, polegającą na napinaniu i rozluźnianiu mięśni oraz relaksację autogenną Schultza, polegającą na wywołaniu stanu relaksu przez autosugestię.

Kolejnym równie ważnym elementem treningu psychologicznego jest trening wyobrażeniowy. Badania (np. Goulda, Temmena, Murphy’ego i May’a) pokazują, że jest to najczęściej stosowana technika w psychologii sportu, z której korzysta 90% zawodników i 94% trenerów. Korzystają z niej między innymi polscy sportowcy:  Adam Małysz – czterokrotny zdobywca Pucharu Świata w skokach narciarskich;  Karol Bielecki -  utytułowany  polski piłkarz ręczny czy zagraniczni  Andre Agassi – zwycięzca 60 turniejów tenisowych (w tym ośmiu wielkoszlemowych; Michael Phelps -  23-krotny mistrz olimpijski, 26-krotny mistrz świata, mistrz świata na krótkim basenie, wielokrotny rekordzista świata. Trening ten polega na tworzeniu wyobrażeń dotyczącej danej sytuacji w taki sposób aby,  jak najmniej odbiegała ona od rzeczywistości. Systematyczność i powtarzalność tego typu czynności prowadzi do rozwoju połączeń neuronalnych między mięśniami, a centralnym układem nerwowym. W sporcie trening wyobrażeniowy pełni wiele funkcji. Pozwala nabywać nowe umiejętności, podtrzymywać i wzmacniać umiejętności już posiadane, dokonywać przeglądu dotychczasowych dokonań, rozwiązywać problemy, budować pewność siebie, redukować lęk, czy radzić sobie ze stresem. Nie ma wątpliwości, że tego rodzaju umiejętności potrzebne są nie tylko wielkim sportowcom, ale każdemu, kto w swojej dziedzinie pragnie osiągać ponadprzeciętne wyniki.

Ponadto psycholog sportu poprzez odpowiednio dostosowane ćwiczenia i narzędzia pracuje nad rozwijaniem umiejętności koncentracji uwagi, uczy tworzenia rutyny przedstartowej czy wypracowania pozytywnej mowy wewnętrznej, umiejętności te mają kluczowe znaczenie na drodze do osiągnięcia sukcesu sportowego. Korzyści z doskonalenia umiejętności psychologicznych są widoczne nie tylko w sporcie, ale i w życiu codziennym.

Co pomaga w byciu dobrym psychologiem sportu?

W byciu psychologiem sportu pomagają sportowe doświadczenia, a im ich więcej tym szerszy zakres wiedzy i możliwości niesienia pomocy. Psycholog sportu powinien znać sport, ale i w nim uczestniczyć nawet, jako amator. Powinien poznać najlepiej jak potrafi dyscyplinę zawodnika, z którym zamierza współpracować. Dobry psycholog sportu to człowiek, który kocha to, co robi i wykonuje to z pasją, aby służyć tym, którzy chcą przekraczać swoje sportowe granice, którzy chcą się piąć w górę po swoje marzenia.

Małgorzata Garbowicz

Informacje odnośnie literatury u autora tekstu pod adresem mailowym magnow90@gmail.com